مبارزه با کار کودک در ایران یکی از مسائل جدی در حوزه حقوق کودکان است که توفیق آن علاوه بر مبارزه با فقر، جنگ و تبعیض طبقاتی در گرو مشارکت نهادهای عمومی، مسئولیت‌پذیری و آگاهی همه سطوح جامعه، افزایش دانش فنی متخصصان و فعالان مربوطه بویژه نهادهای قانون‌گذار، سیاست‌گذار و جامعه مدنی است.
ورود انجمن‌های حمایت از کودکان، انتشار کتاب‌های مرتبط با این رویکرد و تلاش فعالان حقوق کودک، می‌تواند نقطه عطفی برای حل و یا حتی کاهش تاثیرات منفی این مسئله بسیار مهم باشد.
قوانین بین‌المللی، فراهم کردن امکانات لازم برای کودکان کار و سازماندهی آن‌ها را وظیفه دولت‌ها دانسته‌است.
سید جمال سجادی پور، فرماندار یزد در مصاحبه با باشگاه خبرنگاران در سال ۱۴۰۲، از برنامه‌ریزی‌های لازم برای سازماندهی کودکان کار در این استان خبرداد. اما آمار منتشر شده در سال جاری گویای افزایش کودکان کار و مشکلات دیگری است که به افزایش این معضل دامن زده‌است.
با استناد به گزارش منتشر شده در تلویزیون اینترنتی دانشگاه تهران، مجله‌ای با عنوان" بررسی مسائل اجتماعی ایران" در سال جاری منتشر شده است، که طبق آن آمار کودکان کار در میبد، بیش از ۹۵درصد پسران بین ۸ الی ۱۸سال برآورد می‌شود.
کار کودکان از جمله مشاغل سخت در کشور محسوب می‌شودکه قطعا قوانین مرتبط با آن در قانون اساسی ذکر شده‌است. اینکه چند درصد قوانین به نفع کودکان است و چه میزان از این ماده و تبصره‌ها تا بحال باعث کاهش تعداد کودکان کار و ایجاد سهولت برای مشاغل سخت شده‌است، موضوع گزارش ما است که به همین بهانه با علی حسین رعیتی فرد، معاون روابط کار وزارت کار و رفاه اجتماعی به مصاحبه پرداختیم.
تعریف کار نوجوان و کار سبک
علی حسین رعیتی فرد در تعریف کار کودک بیان کرد: بر اسـاس مـاده ۷۹ قـانون کـار ایـران، اشـتغال بـه کـار کودکـان زیـر ۱۵ سـال تمـام ممنـوع اسـت و در صـورتی کـه کارفرمـایی افـراد زیـر ۱۵سـال تمـام را بـه خـدمت بگیـرد، متخلـف شمرده و حسب مورد مشـمول مجـازات‌هـای مقـرر در مـاده ۱۷۶ قـانون کـار، یعنـی جریمـه نقدی و حبس می‌شود.
وی افزد: درتعریف کارگر نوجوان هم چنین بر اسـاس مـاده ۸۰ قـانون کـار، «کـارگری کـه در رده سنی بـین ۱۵ تـا ۱۸ سـال تمـام باشــد، کــارگر نوجــوان نامیــده مــی‌شــود و در بــدو اســتخدام بایــد توســط ســازمان تــأمین اجتماعی مورد آزمایش‌هـای پزشـکی قـرار گیـرد»؛ بنـابراین بـا توجـه بـه مـواد ۲ عنـوان شـده در قانون کار ایران در مورد حـداقل سـن کـار، در صـورت اشـتغال افـراد در سـن پـایین‌تـر از ۱۵سال تمام، اشتغال این افراد مشمول عنوان «کار کودک» می‌گردد.
کار سخت برای نوجوانان ممنوع است
معاون روابط کار ورازتخانه در تعریف کار سبک تشریح کرد: طبق بند ۱ مـاده ۷ مقاولـه نامـه شـماره ۱۳۸ سـازمان بـین المللـی کـار (حـداقل سـن)، مشاغل سبک به کارهایی گفته می‌شود که دارای دو خصوصیت ذیل باشند:
الف- به سلامت یا رشد کودکان صدمه‌ای نزند.
ب- بـه گونـه‌ای نباشـد کـه مـانع حضـور کودکـان در آموزشـگاه یـا شـرکت در برنامـه‌هـای آموزشی یا آشنا سازی حرفه‌ای مصـوب مقـام صـلاحیت دار شـود یـا بـه توانـایی آن‌هـا جهـت بهره‌گیری از تعلیماتی که دریافت می‌دارند، خدشه بزند.
وی افزود: لازم به ذکر است دولت ایران به مقاوله مزبور ملحق نشده است. در قانون کار ایـران بـه تعریـف کـار سـبک اشـاره نشـده اسـت، لـیکن در مـاده ۸۳ قـانون کـار عنـوان شـده‌اسـت که «ارجـاع هـر نـوع کـار اضـافی و انجـام کـار در شـب و نیـز ارجـاع کارهـای سـخت، زیـان‌آور و خطرنـاک و حمـل بـار بـا دسـت، بـیش از حـد مجـاز و بـدون اســتفاده از وســایل مکــانیکی بــرای کــارگر نوجــوان ممنــوع اســت».
هــم چنــین مــاده ۸۴ قانون کار بیـان مـی دارد: «در مشـاغل و کارهـایی کـه بـه علـت ماهیـت آن یـا شـرایطی کـه کــار در آن انجــام مــی‌شــود، بــرای ســلامتی یــا اخــلاق کــارآموزان و نوجــوان زیان‌آور اســت، حداقل سـن کـارگر ۱۸ سـال تمـام خواهـد بـود. تشـخیص ایـن امـر بـا وزارت تعـاون، کـار و رفاه اجتماعی اسـت»
بنـابراین بـا توجـه بـه مـواد مـذکور در ایـران، انجـام کارهـایی غیر از کارهای گفته شده برای کـارگران نوجـوان بـا رعایـت شـرایط کـار نوجوانـان از جملـه سـاعات کار ممنـوع نمـی‌باشـد؛ لـیکن بـا توجـه بـه ایـن کـه ایـران بـه مقاولـه نامـه شـماره ۱۸۲ بـا عنوان «بـدترین اشـکال کـار کـودک» پیوسـته اسـت، انجـام مشـاغل مـذکور در ایـن مقاولـه نامه برای کودکان در ایـران ممنـوع مـی‌باشـد.
بدترین اشکال کار کودک
رعیتی فرد با اشاره به مـاده ۳ مقاولـه نامـه مزبـور مـوارد مربـوط بـه بــدترین اشــکال کــار کــودک را اینگونه شرح داد: بــدترین اشــکال کــار کودک شامل کلیه اشـکال بردگـی یـا شـیوه‌های مشابه آن از قبیـل فـروش و قاچـاق کودکـان، بنـدگی بـه علـت بـدهی، رعیتـی و کـار بـا زور یـا اجبـار، از جملـه اسـتخدام بـه زور یـا اجباری کودکان برای استفاده در درگیری‌های مسلحانه است.
وی ادامه داد: همچنین اسـتفاده، فـراهم کـردن یـا عرضـه کـودک بـرای روسـپیگـری، تولیـد زشـت نگـاری یـا اجراهای زشت نگارانه، فعالیت‌هـای غیرقـانونی، بـه ویـژه بـرای تولید و قاچاق مواد مخدر به گونه‌ای که در معاهدات بین‌المللی مربوط تعریف شده‌اند نیز، نمونه‌ای از بدترین اشکال کار هستند.
معاون روابط کار در ادامه گفت:کـاری کـه بـه دلیـل ماهیـت آن یـا شـرایطی کـه در آن انجـام مـی‌شـود، احتمـال دارد برای سلامتی، ایمنی یا اخلاقیات کودکان ضرر داشته باشد نیز، زیر مجموعه بدترین اشکال کار قرار می‌گیرد.
سنجش کار کودک در ایران طبق اسناد بین‌المللی
مفهوم کار کودک در اسناد بین المللی و نحوه سنجش در مقایسه با وضعیت کودکان در ایران موضوع بعدی در گفتگو با معاون روابط کار بود که او اظهار کرد: بر اساس ماده ۱ مقاولـه نامـه شـماره ۱۳۸ سـازمان بین‌المللـی کـار بـا عنـوان (حـداقل سن)، «هر عضوی که این مقاولـه نامـه در مـورد آن لازم الاجـرا اسـت، متعهـد مـی‌شـود کـه سیاســت ملــی مــدونی را پیگیــری نمایــد تــا از لغــو مــوثر کــار کــودک و افــزایش تــدریجی حداقل سن ورود به اشتغال یـا کـار در سـطحی کـه بـا رشـد کامـل جسـمی و ذهنـی جوانـان متناســب باشــد، اطمینــان حاصــل شــود».
وی افزود: بــر اســاس بنــد ۳ مــاده ۲ مقاولــه نامــه مــذکور، حـداقل سـنی کـه پیـرو بنـد (۱) ایـن مـاده تعیـین شـده‌اسـت، کمتـر از سـن پایـان دوره تحصــیل اجبــاری و در هــر صــورت کمتــر از ۱۵ ســال نخواهــد بــود. بنــابراین قــانون کــار ایران در این زمینه با مفـاد مقاولـه نامـه مـذکور کـاملاً هماهنـگ مـی‌باشـد. هـم چنـین بنـد۴ مـاده ۲ مقاولـه نامـه شـماره ۱۳۸ مقـرر مـی‌دارد که صـرف نظر از مفـاد بنـد (۳) ایـن مـاده، عضـوی کـه اقتصـاد و تشـکیلات آموزشـی آن بـه قـدر کـافی توسـعه نیافتـه، پـس از مشــورت بــا تشــکل‌های کارفرمــایی و کــارگری ذینفــع، در صــورت وجــود چنــین تشــکل‌هایی، می‌توانند در مرحله اول حداقل سن را ۱۴ سال تعیین کنند.
رعیتی فرد در تکمیل این موضوع گفت: بر اسـاس بنـد ۱ مـاده ۳ مقاولـه‌نامـه شـماره ۱۳۸ سـازمان بـین المللـی کـار، «حـداقل سن ورود به هر نوع اشتغال یـا کـاری کـه بـه علـت ماهیـت آن یـا شـرایط انجـام آن احتمـالاً بـرای سـلامت، ایمنـی یـا اخـلاق جوانـان خطرنـاک باشـد، کمتـر از ۱۸ سـال نخواهـد بـود.
ماده ۸۴ قانون کار ایران نیز در این زمینه با مفاد مقرره مذکور هماهنگ می‌باشد. همچنین بند ۲ ماده مـذکور مقـرر مـی‌دارد: «انـواع مشـاغل یـا کارهـایی کـه بنـد (۱) ایـن مــاده در مــورد آنهــا اعمــال مــی‌شــود طبــق قــوانین یــا مقــررات ملــی یــا توســط مقــام صلاحیت‌دار، پـس از مشـورت بـا تشـکل‌های کارفرمـایی و کـارگری ذینفـع، در صـورت وجـود چنین تشکل‌هایی، تعیین خواهد شد.
شروط اشتغال برای افراد ۱۳ تا ۱۵ سال
رعیتی فرد با اشاره به بند ۱ مـاده ۷ مقاولـه نامـه شـماره ۱۳۸ سـازمان بـین المللـی کـارتشریح کرد: قـوانین یا مقررات ملـی مـی‌تواننـد اشـتغال افـرادی کـه ۱۳ تـا ۱۵ سـال دارنـد را در کارهـای سبک مجاز سازد به شرطی که از معیارهای بکار رفته در تعریف کار سبک تبعیت کند. بـا توجـه بـه مـاده ۷۹ قـانون کـار ایـران، اسـتاندارد تعیـین شـده در مـاده مـذکور فراتـر از مقـررات بنـد ۱ مـاده ۷ مقاولـه نامـه شـماره ۱۳۸ مـی باشـد و بـه عبـارت دیگـر هـیچ گونـه استثنایی در این زمینه در قانون کار ایران پیش بینی نشده است.
وضعیت کودکان شاغل بیمه شده
معاون روابط کار با اسـتناد مـواد ۷۹ و ۱۷۶ قـانون کـار گفت: اشـتغال افـراد زیـر سـن ۱۵ سـال تمام از حیث قانونی ممنوع مـی‌باشـد، بـه همـین دلیـل در صـورتی کـه افـراد زیـر ۱۵ سـال مشـغول بـه کـار گردنـد، بـه دلیـل عـدم رعایـت بنـد (ج) مـاده ۹ قـانون کـار، یعنـی «عـدم ممنوعیت قانونی و شرعی طـرفین در تصـرف امـوال یـا انجـام کـار مـورد نظـر»، قـرارداد کـار منعقده میان کارفرمـا و کـارگران زیـر ۱۵ سـال، بـه دلیـل فقـدان شـرایط مربـوط بـه صـحت قرارداد کار، غیر صحیح و باطـل محسـوب شـده و مشـمول مقـررات قـانون کـار نخواهـد بـود، به همین لحاظ، موضوع اجبـار کارفرمـا بـرای بیمـه نمـودن ایـن قبیـل کـارگران نـزد سـازمان تامین اجتماعی نیـز منتفـی خواهـد بـود. البتـه نظـر دیگـری نیـز در ایـن زمینـه وجـود دارد که علی رغـم ممنوعیـت انجـام کـار در زیـر پـانزده سـال تمـام و مسـئولیت کیفـری کارفرمـا در این زمینه، کودک نباید مـورد مجـازات قـانونی قـرار گیـرد و بایـد بیمـه وی حتـی قبـل از سـن ۱۵ سـال تمـام، بـه موسسـه بیمـه پرداخـت گـردد و موسسـه بیمـه کننده (سـازمان تامین اجتماعی) مکلـف اسـت در بازرسـی‌هـای انجـام شـده از کارگـاه‌هـا نـام کودکـان زیـر ۱۵ سال تمام را در فهرست بیمه درج نماید.
با توجه به اظهارات علی حسین رعیتی فرد، امیدواریم که از این به بعد، شاهد پیگیری هرچه سختگیرانه‌تر مسئولان ناظر وزارت کار بر اشتغال کودکان باشیم. چرا که وجود کودکان کمتر از ۱۵ سال در چهارراه‌ها و مشاغل سخت، غیر انسانی و نقض قوانین ایران است و مسلما جرم فرد خاطی باید به گونه‌ای جدی پیگیری شود.
مجازات بهره کشی از کودک
طبق ماده۱۷۶ قـانون کـار، متخلفـان از هـر یـک از مـوارد مـذکور در مـواد ۵۲ - ۶۱ - ۷۵ - ۷۷ - ۷۹ – ۸۳ - ۸۴ و ۹۱ بـرای هـر مـورد تخلـف حسـب مـورد، عـلاوه بررفـع تخلـف، تأدیـه حقوق کـارگر یـا هـر دو، در مهلتـی کـه دادگـاه بـا کسـب نظـر نماینـده وزارت تعـاون، کـار و رفاه اجتماعی تعیین خواهد کرد، به ازای هر کارگر به‌ترتیب ذیل محکوم خواهند شد:
۱-برای تا ۱۰ نفر، ۲۰۰ تا ۵۰۰ برابر حداقل مزد روزانه یک کارگر؛
۲- بـرای تـا ۱۰۰ نفـر نسـبت بـه مـازاد ۱۰ نفـر، ۲۰ تـا ۵۰ برابـر حـداقل مـزد روزانـه یـک کارگر
۳_ برای بالاتر از ۱۰۰ نفـر نسـبت بـه مـازاد ۱۰۰ نفـر، ۱۰ تـا ۲۰ برابـر حـداقل مـزد روزانـه یک کارگر
در صــورت تکــرار تخلــف، متخلفــان مــذکور بــه حــبس از ۹۱ روز تــا ۱۸۰ روز محکــوم خواهند شد.
زهرا جوانشیر_ خبرنگار تحریریه جوان قدس
نظر شما